Τι θα συζητηθεί αύριο στην Επιτροπή Εξοπλιστικών Προγραμμάτων της Βουλής
Τι θα συζητηθεί αύριο στην Επιτροπή Εξοπλιστικών Προγραμμάτων και Συμβάσεων της Βουλής λόγω και των αλλαγών στο ΥΕΘΑ
Οι πληροφορίες είναι δανεισμένες από το πάντα έγκυρο περιοδικό ΠΤΗΣΗ
Πρόκειται για μια διαδικασία που την έχουμε συναντήσει αρκετές φορές μέχρι τώρα, καθώς ο ρόλος της Επιτροπής της Βουλής (που υπήρχε πάντα) έχει αναβαθμιστεί τα τελευταία χρόνια. Στην προκειμένη περίπτωση όμως, όπως θα αναφέρουμε και παρακάτω, πρόκειται για έγκριση ενός πλαισίου 10 συνολικά προγραμμάτων προκειμένου να ακολουθήσει η διαδικασία προκήρυξης διαγωνισμών. Εντάσσεται δε στην «αποκατάσταση λειτουργικότητας, αναβάθμιση και περαιτέρω αξιοποίηση του υλικού των ΕΔ» που αποτελεί και το δόγμα που ακολουθεί το ΥΕΘΑ εδώ και ένα χρονικό διάστημα.
Η δέσμη έχει έναν αριθμό προγραμμάτων που ξεχωρίζουν λόγω μεγέθους, τουλάχιστον συγκριτικά με τα υπόλοιπα (πρακτικά αμελητέα) αλλά υπάρχει και μια μεγάλη απουσία και θα εξηγηθούμε αμέσως καθώς άπτεται του κυρίου θέματος του τρέχοντος τεύχους (ΙΟΥΛΙΟΥ). Το σύνολο μάλιστα των «σημαντικών» προγραμμάτων το έχουμε θίξει πρόσφατα από τις σελίδες μας και έτσι τα όσα ακολουθούν, αποτελούν συμπλήρωμα εκείνων των αναφορών, στις οποίες και σας παραπέμπουμε.
Το σημαντικότερο πρόγραμμα αφορά τον Εκσυγχρονισμό Μέσης Ζωής (EMZ) των 4 MEKO 200HN, θέμα το οποίο θίξαμε σε όλες τις διαστάσεις του στο τεύχος μας Νο 337. Το πρόγραμμα που υποβάλλεται για έγκριση έχει προϋπολογισμό 400 εκατομμυρίων ευρώ, και έτσι εκτιμάται ότι ακολουθεί το πρότυπο αυτού που υλοποιήθηκε στις «S», χωρίς οποιαδήποτε αύξηση των μαχητικών ικανοτήτων των πλοίων, αλλά περιορίζεται σε αποκατάσταση συστημάτων που έχουν απαξιωθεί λόγω παλαιότητας και αντικαθιστά άλλα που δεν μπορούν πλέον να υποστηριχθούν. Φυσικά 400 εκατομμύρια δεν υπάρχουν και έτσι το πρόγραμμα (όπου η απαίτηση είναι να υλοποιηθεί… χθες για να μην γίνει… εκσυγχρονισμός τέλους ζωής), εγκρίνεται μεν για να ξεκινήσει διαδικαστικά αλλά έχει ορίζοντα δεκαπενταετίας στην αποπληρωμή και το τέλος της τρέχουσας δεκαετίας στην υλοποίηση. Το ακανθώδες μέρος του προγράμματος σε ότι αφορά την τελευταία έχει βέβαια να κάνει με την κατάσταση στην οποία βρίσκονται να ναυπηγεία και εκεί… υπάρχουν βέβαια ιδέες (χρήση των υποδομών του ναυστάθμου) αλλά θα είναι ενδιαφέρουσα η συνέχεια.
Το δεύτερο σημαντικό πρόγραμμα αφορά τον εκσυγχρονισμό των P-3B όπου τα πράγματα είναι ακόμη πιο περίπλοκα. Ο δυνητικός προϋπολογισμός είναι 350 εκατομμύρια ευρώ, και λέμε… δυνητικός καθώς και εδώ, λόγω του ότι πάλι δεν υπάρχουν χρήματα, ένα υποτυπώδες πρόγραμμα ξεκινάει… χαλαρά και με πολύ μετριοπαθείς προοπτικές και… βλέπουμε. Στην πρώτη φάση του το μόνο που προβλέπεται να γίνει είναι αυτό που δεν έγινε πριν από τρία χρόνια και καθηλώθηκαν τα Orion, δηλαδή γενική συντήρηση PDM ώστε δυο από τα αεροπλάνα να γίνουν και πάλι αξιόπλοα με 1200-1800 ώρες το καθένα για την κάλυψη των άμεσων και πιεστικότατων αναγκών με την επανενεργοποίηση της 353 ΜΝΑΣ (Μοίρας Ναυτικής Συνεργασίας). Στα δυο αυτά αεροπλάνα θα γίνει προσπάθεια αποκατάστασης και μέρους του εξοπλισμού, αν και αυτό θα αφορά μόνο ρόλο ναυτικής περιπολίας και επιτήρησης. Στη συνέχεια, όπως γράφαμε και πρόσφατα (τεύχος 337), τέσσερα από τα υφιστάμενα P-3B και ίσως ένα πέμπτο, με εμπλοκή της ΕΑΒ και βοήθεια της Lockheed Martin (παροχή συλλογών και τεχνογνωσίας) θα ανακατασκευαστούν- αποκατασταθούν δομικά (συμπεριλαμβανομένων νέων πτερύγων και ουραίων επιφανειών) και με νέους κινητήρες θα αποκτήσουν προοπτική 15.000 ωρών πτήσης, δηλαδή 20-25 χρόνων υπηρεσίας. ΤΟ κόστος υπολογίζεται σε 80-100 εκατομμύρια δολάρια. Με δεδομένη έτσι τη μακροχρόνια δέσμευση του ΠΝ στα Orion, σε τρίτη φάση θα υπάρξει θέμα εκσυγχρονισμού του εξοπλισμού τους. Όπως γράφαμε και πρόσφατα, η σπονδυλωτή αυτή πρόταση (που εξυπηρετεί και την χρηματοδότηση… εάν και όταν υπάρχουν χρήματα) αποτελεί ουσιαστικά αναθεωρημένη προσαρμογή και αναγκαίος συμβιβασμός με την πραγματικότητα αυτού που παλαιότερα είχε προταθεί από την Lockheed Martin (βλέπε πλήρη παρουσίαση στο τεύχος Π&Δ Νο 326). Να υπενθυμίσουμε ότι στην περίπτωση εκείνη η πρόταση της LM αφορούσε μια ενδιάμεση λύση με την επαναφορά 2 εκ των υπαρχόντων P-3B σε χρήση μέσω υλοποίησης SLEP, που θα γεφύρωναν τον χρόνο μέχρι την υλοποίηση της οριστικής λύσης. Η τελευταία αφορούσε την προμήθεια από τα αποθέματα του αμερικανικού ναυτικού 4 P-3C που θα εκσυγχρονίζοντας καλύπτοντας τις ελληνικές ανάγκες για τα επόμενα 20-25 χρόνια. Τώρα τα P-3C του USN έγιναν τα υπάρχοντα ελληνικά P-3B. Με δεδομένες όμως τις ελληνικές ανάγκες, η σχετική αγορά παρακινήθηκε και φαίνεται ότι υπήρξαν και άλλες προτάσεις από δυο τουλάχιστον εταιρίες. Στην μία από αυτές, η BAE Systems φέρεται να προσφέρει ανακατασκευασμένα AP-3C της RAAF. Η Βασιλική Αεροπορία της Αυστραλίας διέθετε 18 P-3, που είχαν εκσυγχρονιστεί το 2003 και πρόκειται να αντικατασταθούν από 12 Boeing P-8 Poseidon και (6-8) MQ-4C Triton μέχρι το τέλος της δεκαετίας και τις αρχές της άλλης. Έξι όμως αεροπλάνα αποσύρονται, με ένα ήδη να έχει αποθηκευτεί και άλλα πέντε να ακολουθήσουν μέχρι και το 2018. Αυτά φαίνεται τα αεροπλάνα, που θέλουν όμως SLEP και δομική ανακατασκευή, πέραν πιθανού εκσυγχρονισμού, προωθεί η BAE Systems. Προφανώς αποτελούν πολύ καλύτερη λύση από το πρόγραμμα που φαίνεται να έχει «κολλήσει» το ΠΝ, αλλά σκοντάφτει στην χρηματοδότηση που δεν συνάδει με τις δυνατότητές του. Η άλλη πρόταση (πιθανότατα από την Cassidian-EADS) φέρεται να αφορά την δυνατότητα «προμήθειας» τεσσάρων Orion με τις προδιαγραφές των P-3AΜ και ίσως βασίζονται στην ανακατασκευή των ελληνικών P-3B.
Το τρίτο σημαντικό πρόγραμμα αφορά την προμήθεια 30.000 βλημάτων των 120mm APFSDS-T, ΗΕΑΤ και ΤPFSDS-T με προϋπολογισμό 150 εκατομμύρια ευρώ που θα αναλάβουν να υλοποιήσουν μέσω διεθνούς διαγωνισμού τα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα (ΕΑΣ). Και στην περίπτωση αυτή η διαδικασία αφορά βάθος χρόνου, που με τις διαδικασίες έχει ορίζονται πάλι το τέλος της δεκαετίας. Θα γίνει όμως η βάση για περαιτέρω παραγγελίες στο μέλλον.
Το τέταρτο πρόγραμμα αγορά τον «εκσυγχρονισμό» των ΠΕΠ M270 του ΕΣ. To θέμα ή μάλλον το τεράστιο πρόβλημα ραγδαίας απαξίωσης και αχρηστίας το είχαμε αναλύσει σε όλες τις διαστάσεις του στο τεύχος μας Νο 334. Από ότι φαίνεται πρόκειται για ένα πρόγραμμα χαμηλού κόστους για να αναχαιτιστούν οι παραπάνω εξελίξεις, ενώ στόχος του ΓΕΣ είναι κυρίως νέα πυρομαχικά, καθώς τα υφιστάμενα αποθέματα, όπως γράφαμε, δυστυχώς έχουν πρακτικά πάψει να υφίστανται.
Τα άλλα προγράμματα που αναμένουν έγκριση είναι μικρότερα σε μέγεθος και σκοπό και έχουν να κάνουν με ανταλλακτικά, συντηρήσεις (συμπεριλαμβανομένων των S-70 Aegean Hawk και των αεριοστρόβιλων RR των φρεγατών «S»), συμπληρώσεις αποθεμάτων πυρομαχικών και αντιαρματικών πυραύλων του ΕΣ σε μικρές ποσότητες που αναλώθηκαν σε ασκήσεις κλπ.
Ένα άλλο «πρόγραμμα» αφορά την αποδοχή (και χρηματοδότηση μεταφοράς τους στην Ελλάδα) 350 φορτηγών οχημάτων HEMTT (Heavy Expanded Mobility Tactical Truck) παντός τύπου (γενικής χρήσης M977 και M985, μεταφοράς καυσίμων M978P1 κ.ά) που παραχωρούνται δωρεάν από τα αμερικανικά αποθέματα.
Τι λείπει;
Μα ο εκσυγχρονισμός των F-16, που είναι το μεγάλο πρόγραμμα που θα εκκινήσει (όπως ελπίζει η ΠΑ) μέσα στο 2015. Και λέμε θα εκκινήσει, διότι ακολουθώντας την παραπάνω διαδικασία του χρόνου, θα προκηρυχθεί διαγωνισμός, θα επακολουθήσουν αξιολογήσεις, θα υπογραφούν συμφωνίες και έτσι φτάνουμε πιθανότατα το 2017-2018, όπως γράφαμε στο μεγάλο άρθρο μας στο τρέχον τεύχος (Νο 338 «Εκσυγχρονισμός ελληνικών F-16, Οι «νέες» διαστάσεις ενός παλαιού θέματος»).
Ελπίζουμε να το έχετε διαβάσει (εάν όχι, υπάρχει ακόμη καιρός καθώς το τεύχος Ιουλίου θα βρίσκεται μέχρι και μεθαύριο στα περίπτερα) διότι αναλύει όλες τις ελληνικές επιλογές. Στο θέμα πάντως θα επανέλθουμε.
Μικρή τελευταία λεπτομέρεια. Κάποιες πληροφορίες λένε ότι για το «πακέτο» του εκσυγχρονισμού των F-16 υπάρχει «πολιτική υπόσχεση» και μην το σκέπτεστε απαραίτητα σε συγκεκριμένη εταιρία γιατί δεν είναι.
Οι πληροφορίες είναι δανεισμένες από το πάντα έγκυρο περιοδικό ΠΤΗΣΗ
Πρόκειται για μια διαδικασία που την έχουμε συναντήσει αρκετές φορές μέχρι τώρα, καθώς ο ρόλος της Επιτροπής της Βουλής (που υπήρχε πάντα) έχει αναβαθμιστεί τα τελευταία χρόνια. Στην προκειμένη περίπτωση όμως, όπως θα αναφέρουμε και παρακάτω, πρόκειται για έγκριση ενός πλαισίου 10 συνολικά προγραμμάτων προκειμένου να ακολουθήσει η διαδικασία προκήρυξης διαγωνισμών. Εντάσσεται δε στην «αποκατάσταση λειτουργικότητας, αναβάθμιση και περαιτέρω αξιοποίηση του υλικού των ΕΔ» που αποτελεί και το δόγμα που ακολουθεί το ΥΕΘΑ εδώ και ένα χρονικό διάστημα.
Η δέσμη έχει έναν αριθμό προγραμμάτων που ξεχωρίζουν λόγω μεγέθους, τουλάχιστον συγκριτικά με τα υπόλοιπα (πρακτικά αμελητέα) αλλά υπάρχει και μια μεγάλη απουσία και θα εξηγηθούμε αμέσως καθώς άπτεται του κυρίου θέματος του τρέχοντος τεύχους (ΙΟΥΛΙΟΥ). Το σύνολο μάλιστα των «σημαντικών» προγραμμάτων το έχουμε θίξει πρόσφατα από τις σελίδες μας και έτσι τα όσα ακολουθούν, αποτελούν συμπλήρωμα εκείνων των αναφορών, στις οποίες και σας παραπέμπουμε.
Το σημαντικότερο πρόγραμμα αφορά τον Εκσυγχρονισμό Μέσης Ζωής (EMZ) των 4 MEKO 200HN, θέμα το οποίο θίξαμε σε όλες τις διαστάσεις του στο τεύχος μας Νο 337. Το πρόγραμμα που υποβάλλεται για έγκριση έχει προϋπολογισμό 400 εκατομμυρίων ευρώ, και έτσι εκτιμάται ότι ακολουθεί το πρότυπο αυτού που υλοποιήθηκε στις «S», χωρίς οποιαδήποτε αύξηση των μαχητικών ικανοτήτων των πλοίων, αλλά περιορίζεται σε αποκατάσταση συστημάτων που έχουν απαξιωθεί λόγω παλαιότητας και αντικαθιστά άλλα που δεν μπορούν πλέον να υποστηριχθούν. Φυσικά 400 εκατομμύρια δεν υπάρχουν και έτσι το πρόγραμμα (όπου η απαίτηση είναι να υλοποιηθεί… χθες για να μην γίνει… εκσυγχρονισμός τέλους ζωής), εγκρίνεται μεν για να ξεκινήσει διαδικαστικά αλλά έχει ορίζοντα δεκαπενταετίας στην αποπληρωμή και το τέλος της τρέχουσας δεκαετίας στην υλοποίηση. Το ακανθώδες μέρος του προγράμματος σε ότι αφορά την τελευταία έχει βέβαια να κάνει με την κατάσταση στην οποία βρίσκονται να ναυπηγεία και εκεί… υπάρχουν βέβαια ιδέες (χρήση των υποδομών του ναυστάθμου) αλλά θα είναι ενδιαφέρουσα η συνέχεια.
Το δεύτερο σημαντικό πρόγραμμα αφορά τον εκσυγχρονισμό των P-3B όπου τα πράγματα είναι ακόμη πιο περίπλοκα. Ο δυνητικός προϋπολογισμός είναι 350 εκατομμύρια ευρώ, και λέμε… δυνητικός καθώς και εδώ, λόγω του ότι πάλι δεν υπάρχουν χρήματα, ένα υποτυπώδες πρόγραμμα ξεκινάει… χαλαρά και με πολύ μετριοπαθείς προοπτικές και… βλέπουμε. Στην πρώτη φάση του το μόνο που προβλέπεται να γίνει είναι αυτό που δεν έγινε πριν από τρία χρόνια και καθηλώθηκαν τα Orion, δηλαδή γενική συντήρηση PDM ώστε δυο από τα αεροπλάνα να γίνουν και πάλι αξιόπλοα με 1200-1800 ώρες το καθένα για την κάλυψη των άμεσων και πιεστικότατων αναγκών με την επανενεργοποίηση της 353 ΜΝΑΣ (Μοίρας Ναυτικής Συνεργασίας). Στα δυο αυτά αεροπλάνα θα γίνει προσπάθεια αποκατάστασης και μέρους του εξοπλισμού, αν και αυτό θα αφορά μόνο ρόλο ναυτικής περιπολίας και επιτήρησης. Στη συνέχεια, όπως γράφαμε και πρόσφατα (τεύχος 337), τέσσερα από τα υφιστάμενα P-3B και ίσως ένα πέμπτο, με εμπλοκή της ΕΑΒ και βοήθεια της Lockheed Martin (παροχή συλλογών και τεχνογνωσίας) θα ανακατασκευαστούν- αποκατασταθούν δομικά (συμπεριλαμβανομένων νέων πτερύγων και ουραίων επιφανειών) και με νέους κινητήρες θα αποκτήσουν προοπτική 15.000 ωρών πτήσης, δηλαδή 20-25 χρόνων υπηρεσίας. ΤΟ κόστος υπολογίζεται σε 80-100 εκατομμύρια δολάρια. Με δεδομένη έτσι τη μακροχρόνια δέσμευση του ΠΝ στα Orion, σε τρίτη φάση θα υπάρξει θέμα εκσυγχρονισμού του εξοπλισμού τους. Όπως γράφαμε και πρόσφατα, η σπονδυλωτή αυτή πρόταση (που εξυπηρετεί και την χρηματοδότηση… εάν και όταν υπάρχουν χρήματα) αποτελεί ουσιαστικά αναθεωρημένη προσαρμογή και αναγκαίος συμβιβασμός με την πραγματικότητα αυτού που παλαιότερα είχε προταθεί από την Lockheed Martin (βλέπε πλήρη παρουσίαση στο τεύχος Π&Δ Νο 326). Να υπενθυμίσουμε ότι στην περίπτωση εκείνη η πρόταση της LM αφορούσε μια ενδιάμεση λύση με την επαναφορά 2 εκ των υπαρχόντων P-3B σε χρήση μέσω υλοποίησης SLEP, που θα γεφύρωναν τον χρόνο μέχρι την υλοποίηση της οριστικής λύσης. Η τελευταία αφορούσε την προμήθεια από τα αποθέματα του αμερικανικού ναυτικού 4 P-3C που θα εκσυγχρονίζοντας καλύπτοντας τις ελληνικές ανάγκες για τα επόμενα 20-25 χρόνια. Τώρα τα P-3C του USN έγιναν τα υπάρχοντα ελληνικά P-3B. Με δεδομένες όμως τις ελληνικές ανάγκες, η σχετική αγορά παρακινήθηκε και φαίνεται ότι υπήρξαν και άλλες προτάσεις από δυο τουλάχιστον εταιρίες. Στην μία από αυτές, η BAE Systems φέρεται να προσφέρει ανακατασκευασμένα AP-3C της RAAF. Η Βασιλική Αεροπορία της Αυστραλίας διέθετε 18 P-3, που είχαν εκσυγχρονιστεί το 2003 και πρόκειται να αντικατασταθούν από 12 Boeing P-8 Poseidon και (6-8) MQ-4C Triton μέχρι το τέλος της δεκαετίας και τις αρχές της άλλης. Έξι όμως αεροπλάνα αποσύρονται, με ένα ήδη να έχει αποθηκευτεί και άλλα πέντε να ακολουθήσουν μέχρι και το 2018. Αυτά φαίνεται τα αεροπλάνα, που θέλουν όμως SLEP και δομική ανακατασκευή, πέραν πιθανού εκσυγχρονισμού, προωθεί η BAE Systems. Προφανώς αποτελούν πολύ καλύτερη λύση από το πρόγραμμα που φαίνεται να έχει «κολλήσει» το ΠΝ, αλλά σκοντάφτει στην χρηματοδότηση που δεν συνάδει με τις δυνατότητές του. Η άλλη πρόταση (πιθανότατα από την Cassidian-EADS) φέρεται να αφορά την δυνατότητα «προμήθειας» τεσσάρων Orion με τις προδιαγραφές των P-3AΜ και ίσως βασίζονται στην ανακατασκευή των ελληνικών P-3B.
Το τρίτο σημαντικό πρόγραμμα αφορά την προμήθεια 30.000 βλημάτων των 120mm APFSDS-T, ΗΕΑΤ και ΤPFSDS-T με προϋπολογισμό 150 εκατομμύρια ευρώ που θα αναλάβουν να υλοποιήσουν μέσω διεθνούς διαγωνισμού τα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα (ΕΑΣ). Και στην περίπτωση αυτή η διαδικασία αφορά βάθος χρόνου, που με τις διαδικασίες έχει ορίζονται πάλι το τέλος της δεκαετίας. Θα γίνει όμως η βάση για περαιτέρω παραγγελίες στο μέλλον.
Το τέταρτο πρόγραμμα αγορά τον «εκσυγχρονισμό» των ΠΕΠ M270 του ΕΣ. To θέμα ή μάλλον το τεράστιο πρόβλημα ραγδαίας απαξίωσης και αχρηστίας το είχαμε αναλύσει σε όλες τις διαστάσεις του στο τεύχος μας Νο 334. Από ότι φαίνεται πρόκειται για ένα πρόγραμμα χαμηλού κόστους για να αναχαιτιστούν οι παραπάνω εξελίξεις, ενώ στόχος του ΓΕΣ είναι κυρίως νέα πυρομαχικά, καθώς τα υφιστάμενα αποθέματα, όπως γράφαμε, δυστυχώς έχουν πρακτικά πάψει να υφίστανται.
Τα άλλα προγράμματα που αναμένουν έγκριση είναι μικρότερα σε μέγεθος και σκοπό και έχουν να κάνουν με ανταλλακτικά, συντηρήσεις (συμπεριλαμβανομένων των S-70 Aegean Hawk και των αεριοστρόβιλων RR των φρεγατών «S»), συμπληρώσεις αποθεμάτων πυρομαχικών και αντιαρματικών πυραύλων του ΕΣ σε μικρές ποσότητες που αναλώθηκαν σε ασκήσεις κλπ.
Ένα άλλο «πρόγραμμα» αφορά την αποδοχή (και χρηματοδότηση μεταφοράς τους στην Ελλάδα) 350 φορτηγών οχημάτων HEMTT (Heavy Expanded Mobility Tactical Truck) παντός τύπου (γενικής χρήσης M977 και M985, μεταφοράς καυσίμων M978P1 κ.ά) που παραχωρούνται δωρεάν από τα αμερικανικά αποθέματα.
Τι λείπει;
Μα ο εκσυγχρονισμός των F-16, που είναι το μεγάλο πρόγραμμα που θα εκκινήσει (όπως ελπίζει η ΠΑ) μέσα στο 2015. Και λέμε θα εκκινήσει, διότι ακολουθώντας την παραπάνω διαδικασία του χρόνου, θα προκηρυχθεί διαγωνισμός, θα επακολουθήσουν αξιολογήσεις, θα υπογραφούν συμφωνίες και έτσι φτάνουμε πιθανότατα το 2017-2018, όπως γράφαμε στο μεγάλο άρθρο μας στο τρέχον τεύχος (Νο 338 «Εκσυγχρονισμός ελληνικών F-16, Οι «νέες» διαστάσεις ενός παλαιού θέματος»).
Ελπίζουμε να το έχετε διαβάσει (εάν όχι, υπάρχει ακόμη καιρός καθώς το τεύχος Ιουλίου θα βρίσκεται μέχρι και μεθαύριο στα περίπτερα) διότι αναλύει όλες τις ελληνικές επιλογές. Στο θέμα πάντως θα επανέλθουμε.
Μικρή τελευταία λεπτομέρεια. Κάποιες πληροφορίες λένε ότι για το «πακέτο» του εκσυγχρονισμού των F-16 υπάρχει «πολιτική υπόσχεση» και μην το σκέπτεστε απαραίτητα σε συγκεκριμένη εταιρία γιατί δεν είναι.
Δεν υπάρχουν σχόλια